Uzun zamandır incelediğim ve düşündüğüm bir konu: Duyarlılık. Nedir bu? Bir insanın duyarlı olması ne ifade eder ve duyarlılığa toplumun bakış açısı nasıldır? Bu sorular mühim ve psikologlarca incelenmekte olan sorulardır. Çünkü ne olursa olsun, kendilerini duyarlı hisseden kişilerin bazı cevapları bilmesi, anlaması ve kendilerine olan bakış açılarını değiştirmesi faydalıdır olacaktır. Neden mi?
Biz, toplum olarak, bir kişinin duyarlı olduğunu hissettiğimiz anda, onu yargılar, yadırgar ve hatta onu tavsiyeler bombardımanına maruz bırakırız. “Böyle olmamalısın!”,”Çok hassassın!” ve “Hassas olmak sana zarar verir, gamsız ol, gaddar ol!” gibi kişiyi anlamaya çalışmaktan uzak, onu daha mutsuz hissettirecek sözler söyleriz. Oysaki duyarlılık veya diğer adıyla hassaslık, belki bambaşka anlamlar ihtiva etmektedir.
Hayli Duyarlı Kişi kitabının yazarı Elaine N. Aron, uzun yıllar boyunca hayli duyarlı olarak tanımladığı insanları incelemiş, duyarlı olmanın nasıl hissettirdiğini kitabında tarif etmiştir. Ben, bu yazımda, duyarlılığın bilimsel tanımını anlatmak ve açıklamaktan ziyade, kitapta anlatılanlardan anladıklarımı kısaca aktarmak istiyorum.
İlk olarak söyleyebileceğim şu ki: Diğer insanlara nazaran utangaç, özgüvensiz veya kaygılı olmak, düşündüğümüz kadar kötü bir durum değildir. Çünkü yazar, bu durumu daha çok nörolojik sebeplerle açıklamaktadır. Kitabında, hayli duyarlı kişilerin, kısa adıyla HDK’lerin, beyin yapılarının diğer insanlara göre daha farklı olduğunu söylüyor. Daha açık konuşmak gerekirse, HDK olan bireylerin, detaylara daha çok dikkat edebilen, fazlasıyla aktif çalışan bir beyin yapıları olduğu için, hassas düşünmeye meyilli olduklarını söyleyebiliriz.
Daha aktif bir beyin yapısına sahip HDK’ler, bir ortama girdiklerinde, diğer insanlara göre daha fazla uyaranla maruz kalabilirler. Mesela, kimileri yüksek sesten bir süre sonra rahatsız olabilirken; kimileri de zihinlerini fazlasıyla aktif olarak kullandıkları için, detaylara, çevresine ve kendi davranışlarına dikkat kesildiğinden, zihinsel anlamda yorgun hissedebilir. Bu, HDK olan kişilerin beyinlerinin farklı çalışma prensibiyle alakalıdır.
Bu perspektif üzerinden, utangaç olmayı değerlendirirsek eğer, HDK olan bireylerin utandıklarını hissettikleri bir ortamda, kendilerini kötü hissetmelerine sebep olabilecek bir uyarana maruz kaldığını ve utangaçlıktan ziyade “davranışsal ketlenme” yaşadıklarını söyleyebiliriz. Yani esasında o an, utanmaktan ziyade, farklı bir noktaya odaklanıyoruz ve davranışsal açıdan tutuk kalıyoruz.
Yazar, yalnızca utangaçlık üzerinden değil, özgüvensizlik, sosyal fobi ve girişkenlik eksikliği noktalarında da HDK olan bireylerin yaşadığı sorunlara ışık tutuyor. Ona göre, HDK olan bireyler fazlasıyla incelikli düşünebildiği için, karşıdaki kişinin kendisi hakkında ne düşündüğünü düşünebilecek kadar derinlere dalabiliyor yahut kendisini olumsuz etkileyebilecek uyaranları fark edebiliyor ve bu sebeple farklı noktalara takılı kalabiliyor.
Kitabın ilerleyen sayfalarında, HDK olabilecek kişilerin, bu durumla yaşamayı öğrenebilmesinin yöntemlerini anlatan yazar, akıllardan çıkarılmaması gereken şu tavsiyeyi vermeyi de ihmal etmiyor: Böyle olduğunuz için kendinizi asla suçlamayın.
Açık konuşmak gerekirse, modern kültürün herkesi birer motivasyon paranoyağı haline getirdiği bu zamanlarda, hassaslığın bilimsel bir açıklamasının olması, bunun bilincinde olarak yaşamanın da mümkün olması gerçekten iç ferahlatıcı. Belki ilerleyen zamanlarda, kitap hakkında daha detaylı bir yazı yazabilirim ama benim de aklımda kalan ve aktarmak istediğim bir soruyu ekleyerek yazıyı bitirmek istiyorum:
Sadece belirli zamanlarda özgüvensiz, utangaç, çekimser ve kötü hissettiğimizi göz önünde bulundurursak, kendimizi, neden böyle etiketlerle yaftalayarak genelleme yapalım ki? Hele ki davranış bilimleri konusunda her geçen gün daha farklı araştırmalar yapılıyorken.
Enes Çakmak 